Duszpasterz wojska i emigracji

Mija 50 lat od śmierci biskupa generała Józefa Gawliny, wielkiego polskiego patrioty, długoletniego duszpasterza wojska i polskich emigrantów.
Pochodził ze Strzybnika k. Raciborza, należącego wówczas do zaboru pruskiego, gdzie urodził się 18 listopada 1892 r. w rodzinie rolniczej. Już jako młodzieniec za udział w nielegalnym polskim kółku samokształceniowym został usunięty z gimnazjum w Raciborzu. Ukończył więc Królewskie Pruskie Gimnazjum w Rybniku i – zapewne odpowiadając na głos powołania – natychmiast, jeszcze w 1914 r. rozpoczął studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Podczas I wojny światowej musiał je przerwać, bo jako żołnierz armii pruskiej skierowany został na front francuski. Dwukrotnie ranny wrócił na studia, ale w 1917 r. został ponownie wysłany na front, tym razem do Turcji i Syrii. Po bitwie pod Damaszkiem został wzięty do niewoli angielskiej, w której przebywał ponad rok. Po zakończeniu wojny powrócił do Wrocławia, dokończył studia teologiczne, a 19 czerwca 1921 r. z rąk kard. Adolfa Bertrama przyjął święcenia kapłańskie.

Od razu poprosił o możliwość pracy wśród polskiej ludności Górnego Śląska. Był kolejno wikariuszem w Dębieńsku i Tychach. Szybko awansował w Administracji Apostolskiej Górnego Śląska. W lipcu 1924 r. z nominacji ks. Augusta Hlonda, późniejszego biskupa katowickiego i Prymasa Polski został sekretarzem generalnym Ligi Katolickiej, która była prekursorem Akcji Katolickiej. Wtedy też został redaktorem naczelnym „Gościa Niedzielnego”. W 1927 r. na zlecenie Prymasa Augusta Hlonda zorganizował w Warszawie Katolicką Agencję Prasową, którą kierował przez trzy lata. Pobyt w stolicy wykorzystał na przygotowanie magisterium z teologii moralnej na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Warszawskiego. W wieku 36 lat został mianowany przez Piusa XI prałatem Jego Świątobliwości.

W 1929 r. powrócił do diecezji katowickiej. Został notariuszem Kurii Biskupiej i dyrektorem diecezjalnej Akcji Katolickiej. W lipcu 1931 r. został proboszczem największej na Górnym Śląsku parafii robotniczej św. Barbary w Królewskiej Hucie (Chorzowie). Dał się poznać jako dobry organizator, inicjator akcji społecznych takich jak kuchnia dla ubogich, ochronka dla dzieci, parafialne koło Caritas. Założył też tygodnik „Wiadomości Parafialne”.

Kiedy wybuchł konflikt między biskupem polowym Stanisławem Gallem a Józefem Piłsudskim, zakończony złożeniem wymuszonej przez marszałka rezygnacji biskupa, kard. August Hlond wysunął na to stanowisko proboszcza z Królewskiej Huty. Piłsudski nie stawiał sprzeciwu, a lutym 1933 r. przyszła nominacja z Watykanu. Bp Gawlina sakrę przyjął w kościele św. Barbary w Królewskiej Hucie 19 marca 1933 r. z rąk Prymasa Polski kard. Augusta Hlonda, a ingres do katedry polowej odbył 9 kwietnia. Jednocześnie otrzymał stopień generała dywizji.

Od samego początku swej posługi nowy biskup miał znakomity kontakt z żołnierzami. Regularnie wizytował jednostki wojskowe, tworzył nowe i nazywany był „biskupem-wędrowcem”. Łączyły go dobre stosunki z Marszałkiem Piłsudskim, ale po jego śmierci bp Gawlina niejednokrotnie interweniował u władz polskich, m.in. domagając się zwolnienia z więzienia Wojciecha Korfantego. Znakomity kaznodzieja przemawiał na pogrzebach Marszałka Piłsudskiego i Wojciecha Korfantego.

Po wybuchu II wojny światowej na polecenie marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego opuścił Warszawę, kierując się na wschód. W Łucku podczas bombardowania miasta został ranny. Ostatecznie przez Bukareszt przybył do Rzymu. Wtedy Pius XII przedłużył mu jurysdykcję biskupa polowego, co oznaczało, że Stolica Apostolska nadal uznaje istnienie państwa polskiego i jego armii. Od października 1939 r., bp Gawlina przebywał we Francji, od września 1940 r. w Wielkiej Brytanii, od kwietnia 1942 r. w ZSRR i był przy tworzeniu armii, którą dowodził gen. Władysław Anders. Opuścił ZSRR w październiku tego roku, ostatnim transportem odchodzącym do Iranu. Stamtąd przez Irak i Jerozolimę powrócił do Wielkiej Brytanii. 16 sierpnia 1943 r. celebrował Mszę żałobną po tragicznej śmierci gen. Władysława Sikorskiego. W październiku 1942 r. został także ordynariuszem dla polskich uchodźców cywilnych.

W 1944 r. wziął udział w bitwie pod Monte Cassino jako kapelan liniowy w Sanitarnym Ośrodku Ewakuacyjnym oraz w bitwie o Loreto i Ankonę. Za działalność bojową otrzymał od gen. Kazimierza Sosnkowskiego Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari i Krzyż Walecznych.

Po II wojnie światowej komunistyczne władze polskie nie chciały się zgodzić na odnowienie Ordynariatu Polowego i przez wiele lat – aż do 1991 r. – funkcjonował jedynie Generalny Dziekanat Wojska Polskiego, w którym posługiwali – w bardzo zresztą ograniczonym zakresie – tzw. księża patrioci. Miejsca dla bp. Gawliny w Polsce nie było. Pozostał więc we Włoszech jako opiekun polskiej emigracji. Odwiedzał ją na całym świecie. Z jego inicjatywy powstała kaplica polska w podziemiach bazyliki św. Piotra. Mianowany w 1952 r. arcybiskupem tytularnym, wziął udział w dwóch sesjach Soboru Watykańskiego II.

Zmarł na zawał serca w nocy z 21 na 22 września 1964 r. w Rzymie. Następnego dnia miał wygłosić przemówienie na Soborze. Pochowany został w grobowcu sióstr felicjanek na cmentarzu Campo Verano, ale po 7 miesiącach jego zwłoki przewieziono na cmentarz wojenny na Monte Cassino, gdzie spoczął razem z żołnierzami, którzy tu polegli.

Wojciech Świątkiewicz Idziemy nr 38 (470), 21 września 2014 r.