Tajemnice Mieszka I

Ostatnie odkrycia archeologów rzucają nowe światło na początki chrześcijaństwa na ziemiach polskich. Czy to w poznańskim grodzie Mieszko I przyjął chrzest?
Prapoczątki polskiej państwowości przywodzą na myśl takie miejsca, jak Gniezno i Ostrów Lednicki. Myślimy o relikwiach św. Wojciecha złożonych w gnieźnieńskiej katedrze i o przedromańskim baptysterium w Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. Jednak najnowsze badania archeologiczne stawiają pod znakiem zapytania dominującą rolę miejsc wskazywanych dotąd jako centralne ośrodki administracyjne państwa Piastów. Okazuje się, że centrum młodego władztwa mogło być nie Gniezno, lecz Poznań. Najprawdopodobniej to tam znajdował się pałac wzniesiony specjalnie na przyjazd Dobrawy, córki księcia czeskiego Bolesława, którą Mieszko poślubił w 965 r. Tam też księżniczka przybyła z orszakiem dostojników świeckich i duchownych, wśród których znajdował się pierwszy biskup ziem polskich, Jordan. I wreszcie tam wzniesiona została pierwsza kaplica pałacowa, będąca najstarszym kościołem na terenie domeny Piastów.

– Po kilkunastu latach mamy już pewność: odkryte przez naszą ekipę relikty palatium to najwcześniejsza rezydencja Mieszka I, ściśle związana z początkami chrześcijaństwa na ziemiach polskich – mówi prof. Hanna Kóčka-Krenz z Instytutu Prahistorii UAM.

Śladami Dobrawy

O tym, że na Ostrowie Tumskim najprawdopodobniej znajdowała się rezydencja Mieszka I, badacze myśleli już przed II wojną światową. Ze źródeł pisanych wiadomo było, że w czasach Mieszka I na terenie dzisiejszego Poznania znajdował się gród. Pisał o tym chociażby biskup Thietmar, którego kroniki mówią o Jordanie jako pierwszym biskupie poznańskim. Pierwsze wykopaliska ukierunkowane na odkrycie poznańskiego grodu podjął w 1938 r. młody archeolog Witold Hensel, który wnioskował, że gród powinien znajdować się tam, gdzie
katedra.

– Przedwojenne badania pozwoliły odsłonić relikty grodu, ale nie natrafiono wówczas na książęcą rezydencję. Po zakończeniu działań wojennych prof. Hensel powrócił do badań i był bardzo bliski odkrycia palatium – jego relikty minął o 20 cm. W naszej ekipie śmiejemy się, że to odkrycie czekało na nas – mówi Andrzej Sikorski, archeolog, pracownik Instytutu Prahistorii UAM.

Powtórne badania archeolodzy podjęli w 1999 r. Inaczej niż poprzednicy wykopaliska rozpoczęli od strony zachodniej kościoła NMP. I tam właśnie, na głębokości dwóch metrów, odkopali kamienny mur, który – jak się później okazało – był zachodnią ścianą palatium Mieszka I. Dalsze badania doprowadziły do odkrycia niemal w całości tego, co pozostało z książęcej rezydencji. Składała się ona z dwóch części: dwukondygnacyjnego domu zamkowego, który miał postać prostokąta o szerokości 12 m i długości 27 m, i kaplicy pałacowej.
Skąd przekonanie, że to właśnie ta kaplica była najstarszą budowlą sakralną piastowskiej domeny i że to właśnie tu Mieszko I wprowadził świeżo poślubioną małżonkę? O istnieniu świątyni pałacowej na Ostrowie Tumskim ufundowanej przez księżniczkę Dobrawę informowały już zapisy XIII-wiecznej „Kroniki polskiej”. Choć były dotychczas podważane ze względu na brak wcześniejszych zapisów źródłowych i śladów archeologicznych, wykopaliska prof. Kóčki-Krenz jednoznacznie potwierdzają zapis kronikarza.

– Analiza dendrologiczna belki progowej użytej do budowy partii wejściowej wskazuje na to, że została ona ścięta po 941 r. Oznacza to, że wzniesienie kamiennej rezydencji przypadało na wczesne lata sześćdziesiąte X wieku – dowodzi prof. Kóčka-Krenz. – Rozpoczęcie budowy musiało mieć związek z decyzją Mieszka I o mariażu odpowiadającym jego politycznym aspiracjom. Książę przygotowywał się do niego poprzez nadanie swojej siedzibie formy odpowiedniej dla chrześcijańskiej małżonki. Jak donosi Gall Anonim, Dobrawa odmówiła poślubienia go, jeśli nie przyrzeknie zostać chrześcijaninem i nie zapewni jej miejsca do sprawowania kultu. Najprawdopodobniej więc kaplica była już gotowa w 965 r., w momencie przybycia Dobrawy i jej świty.

Spór o pierwszeństwo

– W tej chwili mamy cztery podstawowe ośrodki uznawane za siedziby pierwszych Piastów: Poznań, Ostrów Lednicki, Gniezno i Giecz. Wydaje się, że jako pierwsze, bo już w latach sześćdziesiątych X wieku, powstało palatium w Poznaniu. Gniezno uzyskało wiodącą pozycję dopiero w 997 r., po sprowadzeniu relikwii zamordowanego przez Prusów św. Wojciecha. Powstanie Ostrowa Lednickiego zaś datuje się na lata dwudzieste lub trzydzieste XI stulecia – dowodzi Andrzej Sikorski.